İki Tutam Saç: Dersim'in Kayıp Kızları

Nezahat Gündoğan’ın yönettiği belgesel film İki Tutam Saç: Dersim’in Kayıp Kızları, 26 Kasım 2010’da Yapım 13 Film Prodüksiyon dağıtımıyla Yapım 13 Film Prodüksiyon tarafından vizyona çıkarılıyor.

1937 - 38 Dersim harekâtıyla birlikte ailelerinden alınarak rütbeli askerlere verilen kızlar, yıllar sonra bir belgesel film aracılığıyla aileleriyle buluştu. Nezahat ve Kazım Gündoğan’ın üç yıl boyunca 20 ilde yaptığı araştırmalar sonucunda bugün 80’li yaşlarını süren Huriye ve Fatma’nın askerler tarafından alınışlarını, suskunluklarını, travmalarını ve ailelerine kavuşma süreçlerini anlatan belgeselde, halen köklerini arayan başka kızlar ve kızlarını arayan başka ailelerin duyguları da kardeşlerine miras kalan iki tutam saçla perdeye yansıyor...

Filmde evlatlık verilen kızlarla yapılan röportajların yanı sıra, şimdiye kadar gün yüzüne çıkmayan pek çok gerçek, belge ve fotoğraf da yer alıyor. Müziğini Mikail Aslan’ın yaptığı, metnini Sema Kaygusuz’un yazdığı belgeselde seslendirmeyi oyuncu Jülide Kural yaparken, Şevval Sam da kendi bestesi olan “Yol Türküsü” ile yüreklere bıraktığı ince sızı ile yer alıyor.


Kemalistler muhtemelen bu yazıdan ve filmden pek hazzetmeyecek ama ‘gerçek’, üstünden ne kadar zaman geçerse geçsin karşımıza bir anda tüm çıplaklığı ve korkunçluğuyla dikiliveriyor işte. Çeşitli vaatler karşılığında beraberce kurtuluş mücadelesi verdiğimiz Kürtlere Cumhuriyet kurulduktan sonra bir anda ‘sayım suyum yok’ deyiveren Atatürk, hasta yatağında ‘haberi yokken’ gerçekleşen Dersim Katliamı’nın da nereden bakarsak bakalım aktörlerinden biri ne yazık ki...

O dönem dünyada milliyetçilik ve faşizm hızla yükselirken, yeni doğmuş Türkiye’nin de bu rüzgardan nasibini almamış olması düşünülemez. Ermenilere ne yaptığımız halen tartışıladursun, o yıllarda Kürtleri ölümle tehdit ederek dillerini konuşmayı yasaklayan, insanların Türk olup olmadıklarını anlamak için kafataslarını ölçen devlet, Kürt-Alevi halkın yaşadığı Dersim’i de ‘çıbanbaşı’ görüp, asimilasyon politikalarının en ağır ve utanç verici olanını uyguluyor 1937-38’de.

İlk Türk kadın pilot Sabiha Gökçen önderliğindeki hava bombardımanıyla tokatlanan Dersim’de askerler aracılığıyla şiddet, tecavüz, diri diri insan yakma faaliyetleri gerçekleştiriliyor ve geride kalan küçük çocuklar da ‘Batılı, medeni’ Türk ailelerin yanlarına ‘besleme’ olarak veriliyor.

Yutkunarak izlenen bu belgesel, işte o kızlardan sağ kalan birkaçına ulaşıp, o günlerde yaşananlara ilk elden tanıklık etmemizi sağlıyor. Anlatılanlar, vicdanı olan herkesi insanlığından utandıracak denli korkunç! Doğu’da yıllardır süregiden savaşın ve isyanların sebeplerine dair ipuçları taşıyan belgeselde, devlet adamlarının ‘kulaklarınıza inanamayacağınız’ sözlerine de yer verilmiş. Resmi belgelerden çok yaşlıların anlatımıyla ilerleyen, dili açısından tatmin edici olmasa da anlattıklarıyla önem kazanan bir belgesel.

(arkapencere.com internet dergisinin 26 Kasım 2010 tarihli sayısında yayımlanmıştır.)

Okan ARPAÇ